بازخوانی دلایل قطع کامل رابطه ایران و آمریکا
به گزارش خبرگزاری فارس، پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی:
تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام، جدی ترین واکنش به پذیرش محمدرضا پهلوی در خاک آمریکا بود. پس از تسخیر سفارت در 13 آبان 58جیمی کارتر رئیس‌جمهور آمریکا بلافاصله به «رمزی کلارک» و «ویلیام میلر» ماموریت می‌دهد که به ایران سفر کنند و با امام خمینی(ره) ملاقات کنند.
حضرت امام به محض اطلاع از سفر هیئت اعزامی از سوی رییس جمهور آمریکا به ایران، اعلامیهای خطاب به شورای انقلاب صادر می‌کنند. نمایندگان اعزامی کارتر به ترکیه رسیده بودند و آماده سفر به ایران بودند که پیام حضرت امام صادر شد.
در این پیام که بدون "بسم الله الرحمن الرحیم" توسط امام خمینی (ره) نگاشته شده است، چنین آمده است:
از قرار اطلاع، نمایندگان ویژه کارتر در راه ایران هستند و تصمیم دارند به قم آمده و با اینجانب ملاقات نمایند. لهذا لازم می‌دانم متذکر شوم دولت امریکا که با نگهداری شاه، اعلام مخالفت آشکار با ایران را نموده است و از طرفی دیگر آنطور که گفته شده است سفارت امریکا در ایران محل جاسوسی دشمنان ما علیه نهضت مقدس اسلامی است، لذا ملاقات با من به هیچ وجه برای نمایندگان ویژه ممکن نیست و علاوه بر این:
1- اعضای شورای انقلاب اسلامی به هیچ وجه نباید با آنان ملاقات نمایند.
2-هیچ یک از مقامات مسئول حق ملاقات با آنان را ندارند.
3-اگر چنانچه امریکا، شاه مخلوع - این دشمن شماره یک ملت عزیز ما- را به ایران تحویل دهد و دست از جاسوسی بر ضد نهضت ما بردارد، راه مذاکره در موضوع بعضی از روابطی که به نفع ملت است باز می‌باشد.
روح الله الموسوی الخمینی
16 آبان 1358 ذی الحجه 1399
پیام مختصر امام خمینی(ره) بلافاصله در جهان و رسانه‌های گروهی بین‌المللی انعکاس یافت و نمایندگان کارتر پس از اطلاع از این پیام، بدون هیچ نتیجه‌ای به امریکا بازگشتند.
چند ماه بعد، کارتر برای نجات از فشارهای داخلی، به ناچار دست به نگارش پیامی خطاب به حضرت امام خمینی(ره) زد. او در این پیام که توسط سفیر سوئیس و از طریق وزارت خارجه تسلیم دفتر امام خمینی شده است، به منظور حل و فصل بحران گروگانگیری و در پاسخ به پیام نوروزی امام خمینی پیشنهاد تشکیل کمیسیون مشترکی برای رسیدگی به مسائل دوجانبه را مطرح کرد. او در این پیام ضمن اقرار به ضرورت احترام به حق حاکمیت ملت‌ها به برخی اشتباهات در سیاست خارجی آمریکا نسبت به دولت و ملت ایران در شرایط خاص تاریخی اذعان و برای حل مسالمت آمیز اختلافات موجود اعلام آمادگی کرد.
پیام جیمی کارتر رئیس جمهور آمریکا که در 6 فروردین 1359 نگاشته شده بود از طریق سفارت سوئیس در تهران تسلیم دفتر امام خمینی(ره) شد. کارتر در این پیام به منظور حل و فصل بحران گروگانگیری و در پاسخ به پیام نوروزی امام خمینی پیشنهاد تشکیل کمیسیون مشترکی برای رسیدگی به مسائل دوجانبه را مطرح کرد. در این نامه آمده است:
«عالیجناب! من امکان این را داشتم که پیام بیست و یکم مارس شما را خطاب به مردم ایران بخوانم. من این پیام را یک سند اساسی برای آینده کشور شما تلقی می‌کنم. در این پیام شما موضع خود را در سیاست بین‌المللی مشخص نموده‌اید، این امر مورد توجه ما است. من موافقم که صلح جهانی نیازمند روابط جدید بین دولت‌ها بخصوص، احترام به حاکمیت ملل و حق مردم دائر بر تعیین سرنوشت خود می‌باشد. مایلم تاکید کنم که این دو اصل که مکرر از طرف شما و آقای بنی صدر رئیس جمهوری عنوان می‌شود از اصول مورد قبول من نیز می‌باشد و ما به دنبال تصمیم خود را دائر بر عملی کردن این اصول چه در نیکاراگوئه، چه در افغانستان و یا در مقابل یک خطر احتمالی به حاکمیت یوگسلاوی ثابت نموده‌ایم.
مایلم تاکید کنم که حکومت من وارث وضع بین‌المللی خیلی حساسی می‌باشد که نتیجه سیاست و اوضاع و احوال دیگری است و همه ما را به ارتکاب اشتباهاتی در گذشته وادار کرده است. مزیت بزرگ دمکراسی امریکایی این است که همیشه توانسته است اشتباهات خود را شناسایی نموده و یا آن را محکوم کند. ما موافقت خود را به کمسیون تحقیق در کنگره آمریکا برای روشن کردن حقیقت اعمال وخیم مداخله آمریکا مثلا در مورد شیلی اعلام نموده‌ایم و این کمیسیون تحقیق، تصمیمات مهمی در مورد محکوم کردن این مداخله و تدابیر بسیار مهمی در قبال مسئولیت‌های ناشی از این اعمال اتخاذ کرده است. ما آقای بنی صدر ،رئیس جمهوری را مطلع ساخته‌ایم که آماده‌ایم این کمیسیون تحقیق را در آمریکا به نحوی برنامه‌ریزی کنیم که بتواند حل این بحران بین ملتین ما را امکان‌پذیر سازد.
همچنین ما آقای بنی صدر رئیس جمهوری را از آمادگی کامل خود برای اهتمام جدی در راه تامین رضایت لازم مردم ایران برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات موجود بین دو حکومت مطلع ساخته‌ایم. من می‌توانم به خوبی درک کنم که تصرف سفارت ما در تهران می‌توانسته است عکس‌العمل موجهی برای جوانان ایران تلقی شود، اما زمان سپری می‌شود و من دلایل جدی برای تردید درباره انگیزه‌های واقعی آنانی که سفارت ما را تصرف کرده‌اند در دست دارم.
اشغال سفارت امروز مسایل عمده‌ای برای حکومت شما و حکومت ما ایجاد می‌کند و نهایتا عامل اختلافاتی گردیده است که مانع رفع بحران کنونی و ایجاد روابط جدید بر اساس برابری و احترام متقابل که شما خواهان آن بوده و ما نیز با آن موافقت داریم می‌باشد. ما آماده پذیرش حقایق جدیدی که مولود انقلاب ایران است می‌باشیم این امر همچنان هدف ما و آرزوی ماست زیرا من تصور می‌کنم ما هدف واحدی را که صلح جهانی و برقراری عدالت برای همه ملل است تعقیب می‌کنیم.
از زمان عزیمت شاه سابق مخلوع از آمریکا که به دلایل انسانی و درمانی پذیرفته شده بود، حکومت من تصمیم گرفت که در این مسایل مداخله نکند. ترک پاناما یک تصمیم شخصی شاه سابق بوده و ما نسبت به مذاکراتی که بین خود او و سادات برای پناه یافتن در مصر انجام یافته است کاملا بیگانه بوده‌ایم. ما با مراجعت او به آمریکا مخالفت کردیم، ما با معالجه او در بیمارستان‌های امریکایی و به وسیله پزشکان امریکایی مخالفت کردیم، ما کلیه اطلاعاتی که درباره وضع مزاجی شاه سابق داشتیم در اختیار آقای بنی صدر رئیس جمهوری گذاردیم. من حفظ اصل تفکیک کامل دو موضوع را اساسی می‌دانم بحران فیمابین باید از راه اعمال اراده و قابلیت حکومت‌های ما بر مبنای واقعیات و منافع آینده جدی دو ملت حل و فصل شود.
می‌خواهم موکدا خاطرنشان کنم به محض اینکه مسئله فوری از طریق انتقال مسئولیت گروگانها به حکومت ایران حل شود، ما آماده اتخاذ رویه معقول و دوستانه‌ای برای حل و فصل مسایل عدیده دوجانبه فیمابین می‌باشیم. ایجاد یک کمیسیون مشترک به عنوان عامل رسیدگی به مسایل دوجانبه به ما توصیه شده است. ما آماده‌ایم با نظر مساعد این فکر را بپذیریم و بتوانیم چنین کمیسیونی را به عنوان وسیله‌ای که روابط آینده ما را توسعه دهد٬ تلقی نمائیم. تمنا دارم مرا در حال بحران فیمابین بر اساس ضوابط منصفانه و شرافتمندانه جدا یاری نمایید و از این بابت نهایت حق‌شناسی را خواهم داشت. دو ملت ما نیز از شما حق‌شناسی خواهند نمود. اجازه می‌خواهم جسارتا اعلام دارم که به نظر من، زمان و دشمنان واقعی نظام‌های سیاسی مربوطه ما به زیان ما مشغولند.
با تقدیم بهترین احترامات، جیمی کارتر 26 مارس 1980»
امام خمینی(ره) پس از اطلاع از متن این پیام، دستور می‌دهند که این پیام به صورت فوری منتشر شود. سید احمد خمینی در گفتگویی درباره علت انتشار این پیام گفت: «امام پیام را که دیده بودند من نبودم اما چند ساعت بعد که آمدم ایشان فرمودند که این باید منتشر بشود برای اینکه ما چیزی را از ملت پنهان نمی‌کنیم و در ثانی به احتمال قوی اینها ممکن است خودشان منتشر کنند و بعد یک چیزهایی فکر کنند و مردم هم فکر کنند که چیزهایی زیر پرده است و ما باید آنچه که می‌گذرد به مردم بگوئیم و خود مردم تصمیمشان را می‌گیرند و به همین دلیل گفتند که فورا ما منتشر کنیم.»
پس از انتشار این پیام، کاخ سفید واکنش نشان داد. جودی پاول سخنگوی کاخ سفید در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد : رئیس جمهور هیچ پیامی خطاب به آیت الله خمینی نفرستاده است.
اما
ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور وقت طی اطلاعیه ای تاکید کرد پیام کارتر به
وسیله کاردار سوئیس به وی تسلیم شده است . بنی صدر در این اطلاعیه آورده
است : از قرار اطلاع سخنگوی کاخ سفید پیام کارتر را به امام تکذیب کرده است
، آقای کارتر ... نمی داند که ما چیزی را از مردم خود پوشیده نمی داریم ،
هر کاری را باید از راه اطلاع دادن به مردم و با اطلاع مردم انجام بگیرد.
در ادامه این اطلاعیه آمده است : پیام کارتر به امام و این جانب همزمان به
وسیله کاردار سوئیس در تهران تسلیم شده است ، در پیام به اینجانب کارتر
گفته است تحت فشار قرار دارم.
سفیر سوئیس در تهران در مصاحبه ای ضمن تائید ارسال پیام های آمریکا به
ایران از طریق سفارت سوئیس اظهار داشت : این همیشه سیاست ما بوده است که
تمام امکانات دیپلماتیک خودمان را در اختیار طرفین بگذاریم و نهایت کوشش را
در آنچه که از دست ما بر می آید انجام بدهیم . سفیر سوئیس گفت : تمام پیام
های از این نوع در صورت انتشار مطالبی که قرار نیست منتشر شود همیشه این
ریسک وجود دارد که مورد تکذیب قرار بگیرد .
به دنبال انتشار پیام کارتر به امام خمینی(ره) و تکذیب آن از طرف خبرگزاری های خارجی، امام توسط حجت الاسلام سید احمد خمینی اعلام کردند که به این پیام پاسخ نخواهند داد: رهبر انقلاب به نامه کارتر پاسخ نخواهند داد. اگر حکومت آمریکا انقلاب ما را می شناخت، می فهمید که ما چیزی را از مردم پنهان نمی کنیم . این رفتار آمریکایی ها در تکذیب اقدامات خود سابقه دارد چرا که قبلا نامه کندی به رهبر انقلاب را نیز تکذیب کرده بودند.
چند روز بعد، سفیر سوئیس در تهران با بنی صدر دیدار کرد و ضمن مصاحبه ای به ارسال پیام‌های آمریکا به ایران از طریق سفارت سوئیس تاکید کرد.
چند روز بعد و در هجدهم فروردین 1359 جیمی کارتر طی دستوری، قطع روابط سیاسی و بازرگانی با جمهوری اسلامی ایران را اعلام کرد. کارتر در سخنان خود درباره قطع رابطه با ایران گفت: «... مطالبات شاکیان آمریکایی و شرکت‌ها، از اموال مسدود شده ایران در آمریکا برداشت خواهد شد و مسئولیت بحران با شورای انقلاب ایران است که خود را پشت سر دانشجویان پنهان می‌کند. اگر گروگانها آزاد نشوند، تصمیمات شدید‌تری علیه ایران اتخاذ خواهد شد و آمریکا با هم‌پیمانان خود اقدامات مقتضی به عمل خواهد آورد. هیچ ویزای جدید برای ایرانیان صادر نخواهد شد و کلیه ویزاهای صادر شده پس از بحران باطل می‌باشد...»
البته این مساله چند ماه قبل در قطعنامه ارایه شده از سوی امریکا به شورای امنیت سازمان ملل پیش بینی شده بود. در آن قطعنامه که در 24 بهمن 1358 به شورا ارایه شد امریکا خواستار اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی و قطع رابطه با ایران به دلیل تصرف سفارت امریکا گردید. این درخواست در کنفرانس کشورهای صنعتی غرب نیز مطرح شده بود، ولی رایزنی‌های هیأت نمایندگی ایران در سازمان ملل و همچنین وتو شدن قطعنامه پیشنهادی امریکا توسط اتحاد جماهیر شوروی، باعث شد دولت جیمی کارتر در اتخاذ تصمیم برای قطع مناسبات سیاسی و بازرگانی با ایران تنها بماند.
در پی تصمیم آمریکا به قطع رابطه با ایران، دفتر امام خمینی اعلام کرد «نظر امام در مورد گروگانها عوض نشده و مثل گذشته سفارت و گروگانها تا تشکیل مجلس شورای اسلامی و تعیین سرنوشت آن‌ها توسط وکلای مردم در دست دانشجویان باقی خواهد ماند» و از جانب دیگر امام خمینی(ره) خود بیانیه جداگانه‌ای در این رابطه منتشر کردند.امام در این پیام با اشاره به انتشار خبر دستور کارتر برای پایان روابط سیاسی ایالات متحده با ایران گفته بود: «اگر کارتر در عمر خود یک کار خیر کرده باشد، همین قطع رابطه است.»:
«بسم الله الرحمن الرحیم
ملت شریف ایران، خبر قطع رابطه بین آمریکا و ایران را دریافت کردم. اگر کارتر در عمر خود یک کار کرده باشد که بتوان گفت به خیر و صلاح مظلوم است همین قطع رابطه است. رابطه بین یک ملت بپا‌خاسته برای رهایی خود از چنگال چپاولگران بین‌المللی با یک چپاولگر عالم‌خوار همیشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاولگر است. ما این قطع رابطه را به فال نیک می‌گیریم چون که این قطع رابطه دلیلی بر قطع امید دولت آمریکا از ایران است، ملت رزمنده ایران این طلیعه پیروزی نهایی را که قدرت سفاکی را وادار به قطع رابطه یعنی خاتمه دادن به چپاولگری‌ها کرده اگر جشن بگیرد حق دارد.
ما امیدواریم که نابودی سرسپردگانی مثل سادات و صدام حسین به زودی انجام گیرد و ملت‌های شریف اسلامی به این انگل‌های خائن آن کنند که ملت ما با محمدرضا خائن کرد و دنبال آن برای آزاد زیستن و به استقلال تمام رسیدن قطع روابط با ابرقدرت‌ها خصوصا آمریکا نمایند.
من کرارا گوشزد نموده‌ام که رابطه ما با امثال آمریکا رابطه ملت مظلوم با جهان‌خواران است. شما ای ملت عزیز که برای رضای خداوند متعال با بانگ الله اکبر بر دشمنان خود چیره شدید و آزادی و استقلال را به دست آوردید، با اتکا به خداوند تعالی و حفظ وحدت کلمه مهیا باشید برای رودررویی دشمنان اسلام و دشمنان مستضعفین، شما به خواست خدای تعالی پیروز هستید و بر مشکلات غلبه خواهید کرد، صدام حسین که همچون شاه مخلوع چهره قبیح غیراسلامی و انسانی خود را نشان داده و به هدم اسلام و حوزه مقدسه نجف کمر و با علمای اسلام خصوصا حضرت آیت‌الله آقای سید محمدباقر صدر آن کند که رضاخان و محمدرضا پهلوی با علما و روحانیون و سایر طبقات کردند باید بداند که با این اعمال ضد اسلامی گور خودش و رژیم تحمیلی و غیرانسانی و غیر قانونی بعث را با دست خود می‌کند.
ملت شریف عراق شما اخلاف آنان هستید که انگلیس را از عراق راندند به پا خیزید و قبل از آنکه این رژیم فاسد همه چیز شما را تباه کند دست جنایتکار او را از کشور اسلامی خود قطع کنید. ای عشایر فرات و دجله همه با همه ملت اتحاد کنید و این ریشه فساد را قبل از آنکه فرصت از دست برود قطع و قمع نمایید و برای خدا دفاع از کشور اسلامی خود و از اسلام مقدس نمایید که خدا با شما است ای ارتش عراق اطاعت از این مخالف اسلام و قرآن نکنید و به ملت بگرایید و دست آمریکا را که از آستین صدام بیرون آمده است قطع کنید و بدانید اطاعت از این سفاک مخالفت با خدای متعال است و جزای آن عار و نار است.
از خداوند متعال عظمت اسلام و مسلمین و کشور ایران را خواستارم، والسلام و علیکم و رحمه‌الله.
روح الله الموسوی الخمینی. 19 فروردین 1359.»
کمتر از سه هفته بعد از این پیام آمریکا تلاش کرد تا با مداخله نظامی، گروگان های خود را آزاد کند اما طوفان طبس مانع از تحقق این آرزو شد و در نهایت مجلس شورای اسلامی برای گروگانهای آمریکایی تصمیم گرفت.
