سالروز عملیات والفجر ۸
سه شنبه, ۲۰ بهمن ۱۳۹۴، ۱۲:۰۵ ب.ظ
عملیات والفجر ۸ ، عملیات آبی خاکی بود که در آن نیروهای سپاه
پاسداران و ارتش ایران با غافلگیری نیروهای عراقی از اروندرود عبور کرده و
شبه‌جزیره فاو در جنوب عراق را به اشغال خود در آوردند. این عملیات در
ساعت ۲۲:۱۰ روز ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ با رمز «یا فاطمة الزهرا» در منطقه خسروآباد
تا راس‌البیشه آغاز گردید.
طرح ریزی
این عملیات در رده‌های بالای ارتش و وزارت دفاع ایران طراحی شد. طراحی عملیات توسط افسران حرفه‌ای بود و در اجرا و در میدان نبرد فرماندهی به صورتی مشترک با فرماندهان سپاه و ارتش انجام گرفت.
اصل عملیات بر غافلگیری عراقی‌ها استوار بود چراکه آنها تصور می‌کردند ایرانی‌ها توانایی پیاده‌سازی نیرو را در حجم وسیع در شبه جزیره فاو ندارند. ضمن اینکه از عملیات ایذایی در جبهه‌های دیگر هم استفاده شد.
عملیات
عملیات در شب بیستم بهمن ماه با ترکیبی از صد هزار رزمنده از پنج لشکر ارتش ایران و ۵۰ هزار نیروی پاسدار و بسیجی انجام گرفت. مرحله اول عملیاتی ایذایی بود که به مدت پنج روز در نزدیکی شهر بصره انجام شد. در این مرحله نیروهای ایرانی در شمال منطقه عملیاتی در نزدیکی با روش موج انسانی به سمت نیروهای عراقی یورش بردند. بطور همزمان در جنوب عراق و در نزدیکی فاو، ایرانی‌ها عملیات را با استفاده از لشکر پیاده‌نظام مکانیزه شروع نمودند. هر دو عملیات با آتش سنگین عراقی‌ها مواجه و متوقف شد. عراقی‌ها با این تصور اینکه هدف اصلی عملیات جبهه شمالی است نیروهای خود را در جبهه شمالی متمرکز کردند.
هدف اصلی نیروهای ایرانی شبه‌جزیره فاو بود که تنها نقطه‌ای از عراق بود که عراقی‌ها امکان دسترسی مستقیم به خلیج فارس را داشتند. در جبهه جنوبی ایرانی‌ها ابتدا دو عملیات آبی خاکی اجرا نمودند و ابتدا توانستند جزیره ام القصر در اروندرود را به اشغال خود در آورند، هر چند دو روز بعد عراقی‌ها توانستند با پاتکی جزیره را پس بگیرند.
عملیات همزمان دوم ایرانی‌ها نقطه جنوبی شبه‌جزیره فاو را هدف قرار داده بود که در آن ایرانی‌ها با استفاده از قایق‌های تندرو و قایق‌های سنگین حامل تانک و تجهیزات زرهی از اروندرود عبور کرده و از شش نقطه در خاک فاو فرود آیند. در طی ۲۴ ساعت ایرانی‌ها توانستند کل شبه‌جزیره را به اشغال خود درآورند. هزاران سرباز وظیفه عراقی برای دفاع در برابر تهاجم سنگین آموزش کافی نداشتند و تاب مقاومت در برابر این حمله را نیاوردند. در این تهاجم ۴٬۰۰۰ نفر از نیروهای وظیفه عراقی کشته شدند و تعداد ۱٬۵۰۰ نفر از آنها به اسارت در آمدند.[۱]
ایرانی‌ها در انتهای عملیات حملات خود را متوجه بندر مهم ام قصر نمودند ولی به دلیل کمبود تجهیزات و مهمات و نیز به دلیل خستگی نفرات از تصرف این بندر باز ماندند.
پاتک نیروهای عراقی
نیروهای مسلح عراقی موجود در فاو تعدادی محدود از کادر وظیفه ارتش عراق بودند و توان ناچیزی در مقابله با هجوم همزمان و پیاده شدن نیروهای ایرانی از چند محور داشتند. فرماندهان ارشد عراقی‌ها برای جلوگیری از شکست در جبهه شمالی (مناطق بصره) تا ده روز از ارسال نیروهای دفاعی به منطقه خودداری کردند. پس از آن نیروهای عراق بیش از ۷۰ روز به پاتک‌های سنگین در جبهه جنوبی عملیات منطقه فاو پرداختند. نیروهای عراقی امید داشتند تا اروند به عنوان مانع در حدفاصل منطقه عملیاتی با عقبه، مقاومت نیروی ایران را به تدریج تضعیف نماید. با این حال نیروهای ایرانی در همان روزهای اول اشغال فاو توانستند به سرعت تعداد زیادی نفرات تازه‌نفس را در فاو پیاده نمایند. توپخانه ارتش و سپاه مشترکاً در این عملیات شرکت داشتند. پاتک عراقی‌های عجولانه برنامه‌ریزی شده بود. عمده نفرات و تجهیزات شرکت کننده در عملیات عراقی در زمین‌های گلی فاو گیر افتاده و اهداف ساده‌ای برای بالگردهای بل ای‌اچ-۱ کبرا ارتش ایران و نیز توپخانه نیروهای ارتش می‌شدند.
عراق با وجود برتری هوایی در این مقطع جنگ نتوانست بطور موثری از نیروی هوایی خود در این عملیات علیه ایران استفاده کند. مهارت پایین خلبان‌های عراقی در زدن اهداف زمینی و بدی هوای منطقه در آن زمان و این نکته که ایرانی‌ها عملیات‌های خود را بطورت شبانه انجام می‌دادند و در روز در داخل سنگرهای خود پناه می‌گرفتند، از دلایل عمده ناکامی عراقی‌ها در آن زمان و تلفات ناچیز ایرانی‌ها بود. همچنین ایرانی‌ها یاد گرفته بودند که چگونه تجهیزات خود را در منطقه توزیع نمایند تا اثرات تخریبی بمباران هوایی را کمتر کنند. سیستم‌های موشکی ضد هواپیمای ام‌آی‌ام-۲۳ هاوک ایرانی نیز توانستند خطرات زیادی متوجه عملیات‌های هوایی عراق کرده و ۱۵ تا ۳۰ هواپیمای نظامی عراق را سرنگون کنند. نیروی هوایی عراق همچنین تا تعداد روزی بیش از ۲۰۰ سرتی پرواز عملیاتی انجام دادند. با این حال بارندگی شدید آنها را در بمباران مسیرهای مبادلاتی نیروهای ایرانی (که عمدتاً پلهای روی اروندرود بود) ناکام گذاشت. بمباران مسیرهای مبادلاتی ایران از خرمشهر و آبادان به فاو خرابی‌های ناچیزی بر این مسیرها وارد نمود و ایرانی‌ها توانستند این مسیرها را بازسازی کنند.
نیروی هوایی ارتش ایران نیز با وجود زمینگیر شدن بسیاری از هواپیماهایش توانست نقش تعیین‌کننده‌ای در پوشش هوایی منطقه و ناکامی عملیات‌های هوایی عراق ایفا نماید. هواپیماهای درگیرشونده ارتش ایران (گرومن اف-۱۴ تام‌کت) توانستند در طی این درگیری‌ها ۲۵ جنگنده عراقی را ساقط نمایند.
برنامه‌ریزی ضعیف و عجولانه عراق در مقابله با این عملیات با همراهی بدی هوای منطقه و زمین‌های گلی فاو کار را بر عراقی‌ها سختتر نمود. تنها برگ برنده عراقی‌ها در این عملیات استفاده از گازهای شیمیایی بود که آن هم در هوای مرطوب در حین این عملیات تأثیر بسزایی نداشت.[۲]
پیامدها
می‌توان این عملیات را بزرگترین پیروزی در عملیات‌های تهاجمی ایران در جنگ ایران و عراق دانست. در نتیجه این عملیات ایران بر سواحل اروند، ساحل شمالی خور عبدالله و شبه جزیره فاو مسلط شد و راه ورود عراق به خلیج فارس از طریق فاو مسدود شد. ایرانی‌ها در ادامه این عملیات حملات خود را متوجه بندر ام‌قصر نمودند با این‌حال از اشغال این شهر بندری مهم باز ماندند.
در سال ۱۳۶۴ مدت‌ها بود که عراق به دلیل جنگ دیگر از شبه‌جزیره فاو برای صادرات نفت استفاده نمی‌کرد از این‌رو پیروزی ایران در این عملیات اهمیت استراتژیک قابل توجهی نداشت. با این حال اشغال این شبه جزیره پیروزی بزرگ سیاسی برای ایران به شمار می‌رفت. نتیجه این عملیات رهبران ایران را به شکست کامل ارتش عراق امیدوارتر نمود و ایران پس از این عملیات از پذیرش قطعنامه‌های صلح سازمان ملل سر باز زد.
عراقی‌ها از لحظه شکست در این عملیات به تجدید قوای خود اقدام کردند و ازجمله اقدامات آن‌های افزایش بی سابقه تعداد پرسنل گارد ریاست جمهوری عراق، خرید تجهیزات مدرن، و افزایش توان لجستیکی بود. همه اقدامات عراقی‌ها در حالی انجام شد که نیروهای نظامی ایرانی مشکلات عمده‌ای در استخدام نفرات جدید داشتند. ایرانی‌ها هچنین به دلیل تحریم‌های فلج‌کننده در تعمیر تسلیحات و خرید تسلیحات مدرن با مشکلات جدی روبرو بودند. همزمان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و بویژه کویت که نیروهای ایرانی در فاصله ۵۰ مایلی از آن مستقر بودند از واهمه پیروزی‌های آینده نیروهای ایران کمک‌های خود را به عراق به شدت افزایش دادند. مجموع این عوامل زمینه‌ساز شکست‌های نیروهای ایرانی و پیروزی نیروهای عراقی در طی عملیات‌های بعدی شد.
جنگ‌افزارهای شیمیایی
در این عملیات نیروهای عراقی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کردند.[۳][۴]
